Ruïne kasteel en bouwhoeve Born - Born

  • Informatie
  • Gegevens
  • Documentatie
  • Media
  • Domein
  • Wikipdia

Naam:

Born

Alternatieve benaming(en):

Borne

Adres:

Kasteelpark 34-38, Born

Website:

http://www.kasteelborn.nl

Bezoek mogelijkheden:

Op afspraak, als gast restaurant en gemeentehuis.

Omschrijving:

(RCE) Huis Born, ruïne van het rechthoekige hoofdgebouw met torenvormige hoekpaviljoens, midden XVII, uitgebrand in 1930. Slothoeve, bestaande uit twee haakvormige gedeelten met vierkante hoektorentjes, waarvan de spitsen smeedijzeren makelaars dragen, XVII-XVIII. Het middendeel met poort, dat beide gedeelten van de hoeve met elkaar verbond, is verdwenen. Ruïne en slothoeve liggen op een omgracht terrein. Binnen de omgrachting bevindt zich tevens de rentmeesterswoning, een bakstenen huis, met op het schilddak twee pirons, 1784.

Bouwtype:

Ruïne kasteel en bouwhoeve

Huidig gebruik:

Gemeentehuis in bijgebouwen (nummer 34), ruïne (nummer 36), restaurant (gasterij 'de bokkeriejer' op nr. 38), wonen, dierenpark, kinderboerderij, speeltuin.

Adres:

Kasteelpark 34-38

Plaats:

Born

Gemeente:

Sittard-Geleen

Rijksmonument:

9903

Omvang monument:

Ruïne, kasteelhoeve en rentmeesterswoning

Documentatie:

  • Palmen, H.M.J., Kasteel Born te Born, Sittard, 1972, (ongepubliceerde scriptie TH Delft, verslag behorende bij het restauratieontwerp voor kasteel Born te Born).
  • Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ), Dossier Born, Kasteel Born, vanaf 1930, Zeist, Documentatie buitenplaatsen

Literatuur:

  • Anoniem, 'Belegering van het slot Borne' in: De Maasgouw, 4(1882), p. 656.
  • Crassier, Louis baron de, Dictionnaire historique du Limbourg néerlandais de la période féodale à nos jours, Maastricht, Van Aelst, opnieuw gepagineerde overdruk uit Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg 1930-1937, p. 51.
  • Eussen, N.G.H.M., Het Guliks ambt Born anno 1610, Sittard, Stichting Monografieën uit het Land van Sittard (deel 5), 1990, 171 p.
  • Flament, A.J.A., 'Het kasteel Borne' in: Buiten, 13(1919), p. 511 en 520.
  • Flament, A.J.A., 'Aanteekeningen omtrent kunstvoorwerpen, oudheden, inschriften en wapens in Limburg' in: De Maasgouw, 25(1903), p. 50 en 26(1904), p. 89.
  • Hupperetz, W., B. Olde Meierink en R. Rommes (red.), Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800), Utrecht, Matrijs, 2006, pp. 276-279.
  • Haagmans, H. (et al.) & A.P. Nieste (red), Born zoals het was, Amsterdam, Synthese Media, 1994, 72 p.
  • Haan, W.F.H. de, 'Het monumentale kasteel van Born door brnd vernield' in: Heemschut, 7(1930), p. 62.
  • Haan, W.F.H. de, 'Het kasteel van Born wordt afgebroken' in: Heemschut, 14(1937), p. 13.
  • Habets, J., 'De Loonsche leenen in het tegenwoordige hertogdom Limburg (2 Huis en heerlijkheid Borne bij Sittard)' in: Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Duché de Limbourg, 8(1871), p. 22.
  • Hupperetz, W., 'Keukengerei, tafelservies en voedselvoorraad op kastelen. Boedelllijsten van kastelen in Limburg, Brabant en Gelderland in de 15de en 16de eeuw' in: Hupperetz, W. & J.M. van Winter (red.), Dagelijks leven op Limburgse kastelen (1350-1600). Voeding en voedselbereiding, Bijdragen n.a.v. een studiedag in het Limburgs Museum te Venlo 10 maart 1995, Venlo, 1995, p. 119-130.
  • Janssen, A.M.P.P., 'Jan Arnold de Leerodt, kasteel- en domheer' in: Historisch jaarboek voor het land van Zwentibold, 7(1986), p. 96-112.
  • Janssen, A.M.P.P. (et al.), Castrum de Borne: uit het verleden van kasteel Born, Sittard, Stichting Charles Beltjens, 1991, 168 p.
  • Janssen, A.M.P.P., 'Een inventaris van kasteel Born uit 1417' in: De Maasgouw, 115(1996), p. 107-116.
  • Janssen, M., 'Leengoederen te Sittard' in: De Maasgouw, 1(1879), p. 34.
  • Janssen, M., 'Leengoederen in het ambt Born' in: De Maasgouw, 1(1879), p. 198.
  • Jongsma, H. & A. Loosjes, Kasteelen, buitenplaatsen, tuinen en parken van Nederland, 3 delen, Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1912-1922, deel 3, p. 6.
  • Lebens, J. (et al.), Born, een koninklijk domein met een boeiend verleden, z.p. (Beek), De Nieuwe Mijnstreek, 1978, 543 p.
  • De Provincie Limburg (2 delen), Deel VII in Voorlopige Lijst der Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Den Haag, 1926, p. 40.
  • Russel, J., Kronijk of geschiedkundige beschrijving der stad en voormalige heerlijkheid Sittard, met aanhangsel over koning Zwentibold en de heerlijkheid Born, Maastricht, A. van den Haven, 1862, 204 p. (in 1974 fotomech. herdruk, Zaltbommel, Europese Bibliotheek).
  • Schulte, A.G. (red.), Ruïnes in Nederland, Zwolle / Zeist, Waanders / RDMZ, 1997, p. 195-196, 173-175.
  • Stuers, V. de, 'Het kasteel Borne' in: De Maasgouw, 31(1909), p. 1-2.
  • Vermeulen, H.J.J., Jan van Valkenburg, heer van Born en Sittard, Herpen en Uden, ridder, 1314-1356, Nijmegen, 1980, 199 p.
  • Vogten, J. & G.J.M. Cleven, Born in oude ansichten, Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1975, 38 p.
U kunt foto's van dit monument toevoegen op Wikimedia Commons o.v.v. rijksmonumentnr. 9903

Kasteel Born is een kasteel gelegen in het gelijknamige Nederlands Limburgse kerkdorp Born dat tegenwoordig deel uitmaakt van de gemeente Sittard-Geleen.

Beschrijving van het kasteel

Het huidige kasteel bestaat uit de ruïne van een classicistisch rechthoekig oudadellijk huis met vier hoektorens en een afzonderlijk gelegen voorburcht en voormalige kasteelboerderij. Deze voorburcht bestond oorspronkelijk uit drie aaneengesloten vleugels rondom een binnenplaats; een noordelijke vleugel bestaande uit een rentmeesterwoning en stallen, een middenvleugel met stallen en schuren en een zuidelijke vleugel met een koetshuis, een tiendschuur en paardenstal. De middenvleugel is in de 18e eeuw afgebroken en in 1989 is op deze plaats een moderne nieuwbouw gebouwd. Het kasteel, gelegen binnen een omgrachting, is op 28 augustus 1930 door brand verwoest. Het was opgetrokken in Maaslandse renaissance bouwstijl met hardstenen raamomlijstingen en mergelbanden als biezen op de hoeken van de hoektorens en als aflijning van de verdiepingen.

Geschiedenis en eigenaren

De eerste vermelding is het jaar 1150 toen sprake was van een middeleeuws kasteel gelegen op de plek van de huidige ruïne en dat eigendom was van Gozewijn I van Born, de oudst bekende Heer van Born. Hij verkocht het kasteel in 1154 aan Hendrik van Leyen, prins-bisschop van Luik en (wellicht?) zoon van Hendrik I, graaf van Limburg en Aarlen. Vervolgens kwam het kasteel in eigendom van achtereenvolgens de geslachten ‘Van Valkenburg’ en ‘Van Salm’.

Tijdens de Armenkruistocht van 1309 vond op het kasteel van Born een pogrom plaats: 110 Joden, afkomstig uit Sittard en Susteren, en door Reinoud van Valkenburg op het kasteel in bescherming genomen, werden door een meute afgeslacht, waarbij het kasteel in brand werd gestoken. In 1400 verkocht Jan van Salm het kasteel aan hertog Willem III van Gulik.

In 1538 werd het versterkte huis Born deels afgebroken. Na een korte bewoning door de familie van Drimborn, kwam het kasteel weer in handen van de van Guliks. In 1647 verkocht Wolfgang Willem van Palts-Neuburg, hertog van Gulik en Berg, de restanten aan Jan Arnold van Leerode, een graaf uit het Duitse Heinsberg. Hij laat in 1666 het huidige kasteel als een pronkslot bouwen vlak bij het oude kasteel. De laatste graaf van Leerode die het kasteel bewoont is Frans Adam. Hij is tevens de laatste die de titel van rijksgraaf voert. In 1795 worden met de komst van de Fransen alle feodale privileges opgeheven en in 1800 worden gemeenten ingericht in de oude heerlijkheden.

Op 30 maart 1813 verkoopt Maximiliaan van Leerode zijn bezittingen, waaronder de kastelen Born en Grasbroek en de bij deze kastelen gelegen watermolen en windmolen. Maximiliaan vertrekt vervolgens naar zijn Pruisische stamslot waar hij in 1819 op 32-jarige leeftijd overlijdt. De nieuwe eigenaar werd Lodewijk Matheus Gilissen, een industrieel uit Maastricht.

De erfgenamen van Gilissen verkochten op hun beurt de goederen aan de grondeigenaar Hendrik de Cramer, gehuwd met Elise Ransonnet. Hun erfgename was dochter Joanna Clementina de Cramer, gehuwd met Jean Baptist Barbou de Roosteren en later met de Belgische graaf Amédé du Puis de Watremont. Haar zoon Johannes Barbou erfde het kasteel Grasbroek met aanhorigheden en haar zoon uit het tweede huwelijk, Henri du Puis de Watremont, erfde het kasteel Born met aanhorigheden. Henri overleed in 1906 waarna ook het kasteel Born eveneens aan Jean Barbou verviel. Zijn zoon Etiënne erfde het kasteel en was de laatste bewoner tot het in augustus 1930 door brand werd verwoest.

Het heden

In 1955 verkocht de familie van Barbou de Roosteren de kasteelruïne aan de gemeente Born. Tot een herbouw van het afgebrande kasteel is het nooit gekomen. Wel werd de kasteelboerderij en de voorburcht in de jaren 1989-1990 volledig hersteld, terwijl gelijktijdig de nieuwe middenvleugel werd gebouwd. Hierna werden deze gebouwen gebruikt als stadhuis van de gemeente Born. Na een gemeentelijke herindeling in 2001, werd Born opgenomen in de nieuwe gemeente Sittard-Geleen en werden de gebouwen gebruikt als gemeentelijk archief. Achter de kasteelruïne ligt het kasteelpark dat tegenwoordig als wandelpark en dierenpark is ingericht. Zo vindt men hier onder meer lynxen, kamelen, flamingo's en berberapen.

Om de kasteelruïne voor verder verval te behoeden is men in 2000 gestart met een consolidatieproject.

Externe link

  • Officiële website van Kasteelpark Born

Ga naar Wikipedia.
  • Anoniem, 'Belegering van het slot Borne' in: De Maasgouw, 4(1882), p. 656.
  • Crassier, Louis baron de, Dictionnaire historique du Limbourg néerlandais de la période féodale à nos jours, Maastricht, Van Aelst, opnieuw gepagineerde overdruk uit Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg 1930-1937, p. 51.
  • Eussen, N.G.H.M., Het Guliks ambt Born anno 1610, Sittard, Stichting Monografieën uit het Land van Sittard (deel 5), 1990, 171 p.
  • Flament, A.J.A., 'Het kasteel Borne' in: Buiten, 13(1919), p. 511 en 520.
  • Flament, A.J.A., 'Aanteekeningen omtrent kunstvoorwerpen, oudheden, inschriften en wapens in Limburg' in: De Maasgouw, 25(1903), p. 50 en 26(1904), p. 89.
  • Hupperetz, W., B. Olde Meierink en R. Rommes (red.), Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800), Utrecht, Matrijs, 2006, pp. 276-279.
  • Haagmans, H. (et al.) & A.P. Nieste (red), Born zoals het was, Amsterdam, Synthese Media, 1994, 72 p.
  • Haan, W.F.H. de, 'Het monumentale kasteel van Born door brnd vernield' in: Heemschut, 7(1930), p. 62.
  • Haan, W.F.H. de, 'Het kasteel van Born wordt afgebroken' in: Heemschut, 14(1937), p. 13.
  • Habets, J., 'De Loonsche leenen in het tegenwoordige hertogdom Limburg (2 Huis en heerlijkheid Borne bij Sittard)' in: Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Duché de Limbourg, 8(1871), p. 22.
  • Hupperetz, W., 'Keukengerei, tafelservies en voedselvoorraad op kastelen. Boedelllijsten van kastelen in Limburg, Brabant en Gelderland in de 15de en 16de eeuw' in: Hupperetz, W. & J.M. van Winter (red.), Dagelijks leven op Limburgse kastelen (1350-1600). Voeding en voedselbereiding, Bijdragen n.a.v. een studiedag in het Limburgs Museum te Venlo 10 maart 1995, Venlo, 1995, p. 119-130.
  • Janssen, A.M.P.P., 'Jan Arnold de Leerodt, kasteel- en domheer' in: Historisch jaarboek voor het land van Zwentibold, 7(1986), p. 96-112.
  • Janssen, A.M.P.P. (et al.), Castrum de Borne: uit het verleden van kasteel Born, Sittard, Stichting Charles Beltjens, 1991, 168 p.
  • Janssen, A.M.P.P., 'Een inventaris van kasteel Born uit 1417' in: De Maasgouw, 115(1996), p. 107-116.
  • Janssen, M., 'Leengoederen te Sittard' in: De Maasgouw, 1(1879), p. 34.
  • Janssen, M., 'Leengoederen in het ambt Born' in: De Maasgouw, 1(1879), p. 198.
  • Jongsma, H. & A. Loosjes, Kasteelen, buitenplaatsen, tuinen en parken van Nederland, 3 delen, Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1912-1922, deel 3, p. 6.
  • Lebens, J. (et al.), Born, een koninklijk domein met een boeiend verleden, z.p. (Beek), De Nieuwe Mijnstreek, 1978, 543 p.
  • De Provincie Limburg (2 delen), Deel VII in Voorlopige Lijst der Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Den Haag, 1926, p. 40.
  • Russel, J., Kronijk of geschiedkundige beschrijving der stad en voormalige heerlijkheid Sittard, met aanhangsel over koning Zwentibold en de heerlijkheid Born, Maastricht, A. van den Haven, 1862, 204 p. (in 1974 fotomech. herdruk, Zaltbommel, Europese Bibliotheek).
  • Schulte, A.G. (red.), Ruïnes in Nederland, Zwolle / Zeist, Waanders / RDMZ, 1997, p. 195-196, 173-175.
  • Stuers, V. de, 'Het kasteel Borne' in: De Maasgouw, 31(1909), p. 1-2.
  • Vermeulen, H.J.J., Jan van Valkenburg, heer van Born en Sittard, Herpen en Uden, ridder, 1314-1356, Nijmegen, 1980, 199 p.
  • Vogten, J. & G.J.M. Cleven, Born in oude ansichten, Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1975, 38 p.